Mann­réttinda­dómstóllinn blandar sér í Vatns­enda­málið

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur nú til meðferðar beiðni Karls Lárusar Hjaltested, yngsta sonar Sigurðar Hjaltested, sem var eigandi Vatnsenda á sjöunda áratugnum, um að taka mál erfingja Sigurðar á hendur Kópavogsbæ fyrir.

Hæstiréttur staðfesti árið 2023 sýknu Kópavogsbæjar í langdregnu Vatnsendamáli, þar sem hluti erfingja Sigurðar krafðist 75 milljarða króna vegna eignarnáms á landi Vatnsenda árin 1992, 1998, 2000 og 2007.

Átti jörðina en erfingjar fengu ekki krónu

Á vef Mannréttindadómstólsins má sjá reifun á málin en í stuttu máli á það rætur sínar að rekja aftur til ársins 1938 þegar föðurbróðir Sigurðar arfleiddi hann að jörðinni Vatnsenda með ritun erfðaskrár.

Samkvæmt ákvæðum erfðarskrárinnar skyldi jörðin að Sigurði látnum ganga að erfðum til elsta sonar hans og svo til niðja hans í beinan karllegg. Magnús, elsti sonur Sigurðar, fékk svo umráða- og ábúandarétt yfir jörðinni þegar Sigurður lést árið 1966.

Önnur börn Sigurðar fengu ekki afnot af jörðinni og afkomendur Magnúsar, sem er Þorsteinn Hjaltested meðal annarra, fengu svo jörðina í sínar hendur og greiðslur frá Kópavogsbæ vegna byggingarlands. Með dómi Hæstaréttar árið 2013 var staðfest að Magnús hefði eingöngu haft búseturétt á jörðinni en ekki beinan eignarrétt. 

Árið 2023 komst Hæstiréttur svo að þeirri niðurstöðu að þrátt fyrir að hafa átt beinan eignarrétt að landinu ætti dánarbú Sigurðar engan rétt á eignarnámsbótum þar sem beinn eignarréttur Vatnsenda, sem Sigurður hefði hlotið með erfðaskránni frá 1938, hefði verið formlegs eðlis, án fjárgildis og því verðlaus í höndum rétthafans frá upphafi.

Of mikið lagt á herðar einstaklings

Mannréttindadómstóllinn beinir nokkrum spurningum til aðila málsins, Í fyrsta lagi er Karl Lárus spurður hvort hann hafi beinna hagsmuna að gæta í málinu, hvort hann geti talist fórnarlamb meintrar óréttlátrar málsmeðferðar þar sem málið varðaði réttindi dánarbús föður hans ekki hans sjálfs og loks hvort hann hefði tæmt öll innlend úrræði.

Dómstóllinn spyr íslenska ríkið hvort of mikið hefði verið lagt á herðar Karls Lárusar sem einstaklings með því að taka Vatnsenda eignarnámi án þess að hann fengi nokkuð fyrir. Það er að segja hvort gengið hafi verið á eignarréttindi hans í trássi við mannréttindasáttmála Evrópu.

Loks spyr dómstóllinn ríkið hvort málsmeðferð málsins hefði verið innan tímamarka mannréttindasáttmálans. Hann mælir fyrir um að leysa skuli úr málum innan hæfilegs tíma.