Loftslagsváin er neyðarástand Aldís Mjöll Geirsdóttir skrifar 26. nóvember 2020 07:16 Í síðustu viku tók ég þátt í umræðum á viðburðinum „Choosing Green“, stafrænum leiðtogafundi Norðurlandaráðs í aðdraganda loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, COP26. Þar var helsta áskorun samtímans, loftslagsváin, rædd og ýmsum spurningum velt upp í tengslum við hana en einnig kom fram skýrt ákall um aðgerðir. Eins og António Guterres, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði erum við komin langt út af sporinu („way off track“). Þau sem leitt hafa vitundarvakningu um hættuástandið og baráttuna fyrir aðgerðum er ungt fólk. Á það ber að hlusta og veita í auknum mæli sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Um allan heim sér ungt fólk ekki ákall sitt endurspeglast í forgangsröðun stjórnvalda. Ein af ástæðunum gæti verið sú að fólkið við stjórnvölinn tilheyrir kynslóð sem þarf ekki að glíma við áföllin og hætturnar sem steðja að sökum hamfarahlýnunar í framtíðinni. Það séu einfaldlega aðrar kynslóðir og því sé ekki tekið á þessu af þeim þunga sem nauðsynlegt er. Af þessum sökum er því enn brýnna að ungt fólk fái aukið pláss ekki einungis í umræðunni heldur einnig þar sem ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Við höfum séð í heimsfaraldrinum sem nú geisar vegna COVID-19 hversu mikilvægt það er að hlusta á sérfræðinga. Þar sem það er gert hefur glíman við veiruna gengið best. Litið er á farsóttina sem neyðarástand sem útheimti markvissar og umfangsmiklar aðgerðir en einhverra hluta vegna eru viðbrögðin við loftslagsvánni allt önnur og minni. Hvers vegna? Hérlendis hefur okkur tekist að hefta útbreiðslu veirunnar, „fletja kúrfuna“ með umfangsmiklum en markvissum aðgerðum. Í ljósi þess stöndum við frammi fyrir öðrum veruleika í dag og höfum þurft að aðlaga okkur að honum með ýmsu móti. Þessir tímar hafa verið krefjandi og erfiðir, en árangurinn hér og annars staðar er þó til marks um aðlögunarhæfni og getu samfélaga til að takast skjótt og vel á við stór og krefjandi verkefni. Við gerum okkur flest grein fyrir því að breytinga á lífsstíl og neysluhegðun okkar er þörf til að takast á við loftslagsvána en einstaklingsbundnar aðgerðir duga skammt og ekki er hægt að leggja alla ábyrgðina á herðar einstaklinga. Þetta er samfélagslegt verkefni sem kallar á markvissa og skynsamlega beitingu ríkisvaldsins. Þörf er á stórtækum kerfisbreytingum í framleiðslu, samgönguvenjum, landnýtingu og lifnaðarháttum. Skapa þarf umhverfi þar sem fólk á auðvelt með að breyta neyslu- og ferðavenjum sínum. Strax í upphafi kórónufaraldursins var mikil áhersla lögð á að fræða almenning um smitvarnir og upplýsa um gang mála með reglulegum blaðamannafundum. Væri ekki ráð að sambærilegt átak yrði útfært vegna loftslagsvárinnar? Að fræðsla eigi sér stað um orsök og afleiðingar loftslagsbreytinga og hvað hægt sé að gera til að draga úr þeim? Og að stjórnvöldum sé haldið við efnið með reglulegri upplýsingagjöf til almennings um það hvernig við stöndum okkur í að „fletja loftslags-kúrfuna“? Í aðgerðaáætlun Íslands er markmið sett um 40% samdrátt í losun til ársins 2030. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins setti markmið um 55% samdrátt fyrir árið 2030 og Evrópuþingið bætti um betur með 60% markmiði fyrir árið 2030. Frá árinu 1990 hefur losun þriggja Norðurlanda dregist verulega saman; losun Finnlands um 21%, Svíþjóðar um 27% og Danmerkur um 30%. Losun Noregs hefur á þessum tíma aukist um 1%.[i] Á sama tímabili jókst hins vegar losun Íslands umtalsvert, eða um 30% á þessu sama tímabili. Norðurlöndin hafa öll sett sér markmið um að verða kolefnishlutlaus; Noregur fyrir árið 2030, Finnland fyrir 2035, Ísland fyrir 2040, Svíþjóð fyrir 2045 og Danmörk fyrir 2050.[ii] Í erindi sínu á fyrrnefndum leiðtogafundi benti Brynhildur Davíðsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ, á að Ísland hefur ekki enn lagt fram útfærða áætlun um það hvernig við náum þessu markmiði ólíkt Noregi, Danmörku og Finnlandi. Það er sorglegt að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hafi hvorki sett metnaðarfyllri markmið né lagt fram skýra áætlun um hvernig markmiðunum verði náð.[iii] Þá er sláandi hve litlum fjármunum er varið til málaflokksins, minna en 1% af vergri landsframleiðslu. Það nægir nefnilega ekki að skreyta sig með háleitum markmiðum og tali um græna byltingu í ræðustól Alþingis, heldur þarf líka sannfærandi áætlun, markvissar aðgerðir og fjármagn að fylgja til að uppfylla markmiðin. Það er ekki síður mikilvægt að hafa skýra framtíðarsýn. Við stefnum á kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 en vitum við hvernig slíkt samfélag lítur út? Hvaða breytinga er þörf til þess að slíkt samfélag líti dagsins ljós? Svörin við þessum spurningum kunna að vera óskýr enn en eitt er þó víst; gæta þarf að því að jöfnuður sé tryggður í breytingunum þannig að þau sem hafa minnstu burði beri ekki mestan þungann. Huga þarf að öllum hópum samfélagsins og passa að enginn sé skilinn útundan. Þó svo að við stöndum frammi fyrir breyttum og ófyrirsjáanlegum veruleika núna vegna kórónufaraldursins höfum við einnig einstakt tækifæri til að þrýsta á um loftslagsvænni framleiðsluhætti og hafa jákvæð áhrif á þróun í loftslagsmálum. Slíkar lausnir gætu sem dæmi verið að ríkisstuðningur til fyrirtækja sé þeim skilyrðum bundinn að stefna, ákvarðanir og fjárfestingar fyrirtækis minnki kolefnisfótspor þess. Loftslagsváin er ekki einangrað vandamál heldur liggur það þvert á landamæri og þvert á alla málaflokka. Meta þarf áhrif á loftslagið í sífellu og þarf slíkt mat að vera fléttað inn í alla stefnumótun og ákvarðanatöku. Í erindi António Guterres kom fram að hann treystir á Norðurlöndin í þessum efnum – að þau haldi áfram að beita sér af festu. Norðurlöndin standa nefnilega framarlega á þessu sviði sem öðrum, en það nægir einfaldlega ekki. Það er ekki nóg að standa sig vel í einhverjum samanburði ef það skilar ekki árangri – og þetta er upp á líf og dauða. Það sem ungt fólk kallar eftir eru aðgerðir strax! Höfundur er forseti Norðurlandaráðs æskunnar og alþjóðaritari og málefnastýra Ungra jafnaðarmanna. [i] Erindi Brynhildar Davíðsdóttur, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ á leiðtogafundinum „Choosing Green“. [ii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 24. [iii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 12. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Hamfarahlýnun Mest lesið Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Villtur lax eða villt græðgi – sveitin í skotlínu Jóhann Helgi Stefánsson Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Þegar innflutningurinn ræður ríkjum Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson skrifar Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson skrifar Skoðun Villtur lax eða villt græðgi – sveitin í skotlínu Jóhann Helgi Stefánsson skrifar Skoðun Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Sjá meira
Í síðustu viku tók ég þátt í umræðum á viðburðinum „Choosing Green“, stafrænum leiðtogafundi Norðurlandaráðs í aðdraganda loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, COP26. Þar var helsta áskorun samtímans, loftslagsváin, rædd og ýmsum spurningum velt upp í tengslum við hana en einnig kom fram skýrt ákall um aðgerðir. Eins og António Guterres, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði erum við komin langt út af sporinu („way off track“). Þau sem leitt hafa vitundarvakningu um hættuástandið og baráttuna fyrir aðgerðum er ungt fólk. Á það ber að hlusta og veita í auknum mæli sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Um allan heim sér ungt fólk ekki ákall sitt endurspeglast í forgangsröðun stjórnvalda. Ein af ástæðunum gæti verið sú að fólkið við stjórnvölinn tilheyrir kynslóð sem þarf ekki að glíma við áföllin og hætturnar sem steðja að sökum hamfarahlýnunar í framtíðinni. Það séu einfaldlega aðrar kynslóðir og því sé ekki tekið á þessu af þeim þunga sem nauðsynlegt er. Af þessum sökum er því enn brýnna að ungt fólk fái aukið pláss ekki einungis í umræðunni heldur einnig þar sem ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Við höfum séð í heimsfaraldrinum sem nú geisar vegna COVID-19 hversu mikilvægt það er að hlusta á sérfræðinga. Þar sem það er gert hefur glíman við veiruna gengið best. Litið er á farsóttina sem neyðarástand sem útheimti markvissar og umfangsmiklar aðgerðir en einhverra hluta vegna eru viðbrögðin við loftslagsvánni allt önnur og minni. Hvers vegna? Hérlendis hefur okkur tekist að hefta útbreiðslu veirunnar, „fletja kúrfuna“ með umfangsmiklum en markvissum aðgerðum. Í ljósi þess stöndum við frammi fyrir öðrum veruleika í dag og höfum þurft að aðlaga okkur að honum með ýmsu móti. Þessir tímar hafa verið krefjandi og erfiðir, en árangurinn hér og annars staðar er þó til marks um aðlögunarhæfni og getu samfélaga til að takast skjótt og vel á við stór og krefjandi verkefni. Við gerum okkur flest grein fyrir því að breytinga á lífsstíl og neysluhegðun okkar er þörf til að takast á við loftslagsvána en einstaklingsbundnar aðgerðir duga skammt og ekki er hægt að leggja alla ábyrgðina á herðar einstaklinga. Þetta er samfélagslegt verkefni sem kallar á markvissa og skynsamlega beitingu ríkisvaldsins. Þörf er á stórtækum kerfisbreytingum í framleiðslu, samgönguvenjum, landnýtingu og lifnaðarháttum. Skapa þarf umhverfi þar sem fólk á auðvelt með að breyta neyslu- og ferðavenjum sínum. Strax í upphafi kórónufaraldursins var mikil áhersla lögð á að fræða almenning um smitvarnir og upplýsa um gang mála með reglulegum blaðamannafundum. Væri ekki ráð að sambærilegt átak yrði útfært vegna loftslagsvárinnar? Að fræðsla eigi sér stað um orsök og afleiðingar loftslagsbreytinga og hvað hægt sé að gera til að draga úr þeim? Og að stjórnvöldum sé haldið við efnið með reglulegri upplýsingagjöf til almennings um það hvernig við stöndum okkur í að „fletja loftslags-kúrfuna“? Í aðgerðaáætlun Íslands er markmið sett um 40% samdrátt í losun til ársins 2030. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins setti markmið um 55% samdrátt fyrir árið 2030 og Evrópuþingið bætti um betur með 60% markmiði fyrir árið 2030. Frá árinu 1990 hefur losun þriggja Norðurlanda dregist verulega saman; losun Finnlands um 21%, Svíþjóðar um 27% og Danmerkur um 30%. Losun Noregs hefur á þessum tíma aukist um 1%.[i] Á sama tímabili jókst hins vegar losun Íslands umtalsvert, eða um 30% á þessu sama tímabili. Norðurlöndin hafa öll sett sér markmið um að verða kolefnishlutlaus; Noregur fyrir árið 2030, Finnland fyrir 2035, Ísland fyrir 2040, Svíþjóð fyrir 2045 og Danmörk fyrir 2050.[ii] Í erindi sínu á fyrrnefndum leiðtogafundi benti Brynhildur Davíðsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ, á að Ísland hefur ekki enn lagt fram útfærða áætlun um það hvernig við náum þessu markmiði ólíkt Noregi, Danmörku og Finnlandi. Það er sorglegt að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hafi hvorki sett metnaðarfyllri markmið né lagt fram skýra áætlun um hvernig markmiðunum verði náð.[iii] Þá er sláandi hve litlum fjármunum er varið til málaflokksins, minna en 1% af vergri landsframleiðslu. Það nægir nefnilega ekki að skreyta sig með háleitum markmiðum og tali um græna byltingu í ræðustól Alþingis, heldur þarf líka sannfærandi áætlun, markvissar aðgerðir og fjármagn að fylgja til að uppfylla markmiðin. Það er ekki síður mikilvægt að hafa skýra framtíðarsýn. Við stefnum á kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 en vitum við hvernig slíkt samfélag lítur út? Hvaða breytinga er þörf til þess að slíkt samfélag líti dagsins ljós? Svörin við þessum spurningum kunna að vera óskýr enn en eitt er þó víst; gæta þarf að því að jöfnuður sé tryggður í breytingunum þannig að þau sem hafa minnstu burði beri ekki mestan þungann. Huga þarf að öllum hópum samfélagsins og passa að enginn sé skilinn útundan. Þó svo að við stöndum frammi fyrir breyttum og ófyrirsjáanlegum veruleika núna vegna kórónufaraldursins höfum við einnig einstakt tækifæri til að þrýsta á um loftslagsvænni framleiðsluhætti og hafa jákvæð áhrif á þróun í loftslagsmálum. Slíkar lausnir gætu sem dæmi verið að ríkisstuðningur til fyrirtækja sé þeim skilyrðum bundinn að stefna, ákvarðanir og fjárfestingar fyrirtækis minnki kolefnisfótspor þess. Loftslagsváin er ekki einangrað vandamál heldur liggur það þvert á landamæri og þvert á alla málaflokka. Meta þarf áhrif á loftslagið í sífellu og þarf slíkt mat að vera fléttað inn í alla stefnumótun og ákvarðanatöku. Í erindi António Guterres kom fram að hann treystir á Norðurlöndin í þessum efnum – að þau haldi áfram að beita sér af festu. Norðurlöndin standa nefnilega framarlega á þessu sviði sem öðrum, en það nægir einfaldlega ekki. Það er ekki nóg að standa sig vel í einhverjum samanburði ef það skilar ekki árangri – og þetta er upp á líf og dauða. Það sem ungt fólk kallar eftir eru aðgerðir strax! Höfundur er forseti Norðurlandaráðs æskunnar og alþjóðaritari og málefnastýra Ungra jafnaðarmanna. [i] Erindi Brynhildar Davíðsdóttur, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ á leiðtogafundinum „Choosing Green“. [ii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 24. [iii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 12.
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun
Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris Skoðun
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir Skoðun
Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris Skoðun