Vöndum okkur Ragnar Þór Pétursson skrifar 29. október 2020 08:31 Á Íslandi er rekið skólakerfi út frá hugsjóninni um að samfélagið sé sameign okkar allra og að í því sé tilveruréttur hvers okkar sá sami og allra annarra. Fyrir því eru ekki aðeins siðferðilegar ástæður heldur býr styrkur hvers samfélags í þeim mannauði sem menntun, fjölskyldulíf, vinna, vinátta, ást og önnur félagsleg samskipti leysa úr læðingi. Útskúfun, kúgun og einangrun er stærsta einstaka ógnin við vaxtarskilyrði samfélags ekkert síður en einstaklinga. Samskipti eru flókið mál. Það veit hver fjölskylda á landinu, hver vinnustaður, hver skóli og hver félagsskapur. Í skólastarfi eru samskipti sívakandi og krefjandi faglegt viðfangsefni. Sá tími er löngu liðinn að börn séu flokkuð í bekki eða jafnvel veitt skólavist háð þægð og meðfærileika. Tími kennarapriksins er líka liðinn. Skólinn er vettvangur allra barna, feiminna og frakkra; rólegra og fjörugra. Þau eiga öll sama rétt á að þroska styrkleika sína og finna tilgang með námi sínu. Í skóla, og utan hans, læra börn samskipti, gera mistök, reka sig á og læra af reynslunni ef allt er eðlilegt. Stundum eru mistökin dýrkeypt. Eineltis- og önnur útskúfunarmál eru líklega mest krefjandi verkefni heimilis og skóla. Þau geta orðið gríðarlega flókin, margþætt og snúin. Best tekst til þegar skólinn, heimilin og nemendur ganga saman til þess verks að bæta úr. Andstæðan við útskúfun og einelti er ekki að vera látinn í friði – heldur að fá að vera með, tilheyra. Þú getur skipt um vinnu, skilið við maka eða hætt í félagsskap sem þú kannt ekki lengur að meta. En samskiptavanda innan í skólum eða fjölskyldum þarf helst að laga á staðnum. Ekki aðeins þannig að hin neikvæðu samskipti séu stöðvuð heldur með því að byggja upp betri samskipti í stað hinna vondu. Það er erfitt verk og oft tímafrekt. Það er verk sem krefst elju og úthalds. Það er líka verk sem krefst samábyrgðar og samvinnu. Einn styrkur íslensks samfélags er að andúðin á útskúfun og einelti er, að heita má, almenn. Hún ristir líka dýpra en mörg önnur andúð. Sum urðu fyrir barðinu á einelti í uppvextinum og bera jafnvel örin ævilangt. Önnur lifa með sektarkenndinni yfir því að hafa beitt eða horft upp á einelti. Það er sársauki sem ekki síður ristir inn að beini. Andúðin á einelti í lífi þroskaðrar manneskju magnast upp í skilningseldi þeirra afleiðinga sem slík hegðun hefur. Andúð á einelti og útskúfun er nauðsynleg samfélagi sem tekur þá skyldu sína alvarlega að skapa rými fyrir allt fólk. En hún er ekki nóg. Það þarf líka virðingu, umhyggju, skilning, umburðarlyndi og þekkingu. Andúð og reiði eru vondir ráðgjafar og nærsýnir. Á samfélagsmiðlum má greina minnkaða þolinmæði í garð barna og ungmenna. Ef ungmenni gera dyraat, sprengja rakettu, eru með læti, sparka bolta í glugga eða keyra um á háværum vespum má nokkurn veginn ganga að því vísu að fullorðið fólk safnist saman í fésbókarhópa til að kvarta undan þeim og bölsótast yfir því hve illa börn séu alin upp nú til dags. Allt er þetta auðvitað gert undir háglansandi geislabaug þess sem gleymt hefur brekum eigin bernsku. Að einhverju leyti er þetta skiljanlegt. Lífið er krefjandi fyrir okkur öll um þessar stundir en það er ekki auðveldara fyrir börn. Heimsfaraldurinn, með tilheyrandi röskunum á eðlilegu lífi, erfiðleikum og aukinni fátækt leggst með miklum þunga á ungt fólk. Andleg heilsa ungmenna er í hættu og í einhverjum tilfellum líkamleg heilsa einnig. Dæmi eru um börn á Íslandi sem mæta svöng í skólann án þess að heimilið eigi fyrir mataráskrift í skólanum. Við þessar aðstæður verður að verja börnin og tryggja t.d. með öllum ráðum að ekkert barn þurfi að fara svangt heim úr skólanum. Oft erum við síðan blindust á raunir þeirra barna sem skaprauna okkur mest. Við, fullorðna fólkið, verðum að styðja við börn landsins í gegnum þá erfiðleika sem við okkur blasa. Við þurfum að hjálpast að. Velsæld allra barna er okkur sameiginlegt verkefni. Næstu vikur og mánuðir verða erfiðir og félagsleg vandamál kunna að aukast. Hegðun barna kann að versna. Við getum ekki mætt því með óþolinmæði, heift og gremju. Við verðum að mæta því með stuðningi og hlýju. Ein af áskorunum ungs fólks er að láta lífið ekki snúast um lækin. Að láta ekki stýrast af áliti og viðbrögðum annarra. Sú áskorun gildir um okkur öll – enda erum við flest enn á ungdómsskeiði í hinu stafræna samfélagslífi okkar. Ég verð sérstaklega að skora á fjölmiðla að vanda sig betur. Það gengur ekki að birtar séu fréttir þar sem ljót uppnefni eru höfð um börn í þeim tilgangi að skapa hneykslan á öðrum börnum. Það gengur heldur ekki að vettvangur sé skapaður þar sem rígfullorðið fólk heimtar harðar refsingar gegn börnum í málum sem það hefur litla eða enga þekkingu á. Og það gengur alls ekki að fjölmiðlar séu með ótímabærar og órökstuddar getgátur um andlát barna. Við bara gerum ekki svona! Við bætum ekki þjáningu ofan í þjáningu. Gapastokkar vefmiðlanna eiga ekki að fást í barnastærðum. Aðeins að vandlega athuguðu máli má líf barna, áskoranir eða erfiðleikar verða fréttamatur. Eins er varhugavert, svo ekki sé tekið dýpra í árinni, að ætla að stjaksetja sveitarfélög, hverfi eða einstaka skóla í samskipta- eða eineltismálum – og meiri líkur en minni að þar sé höggvið í þá sem í einlægni eru að reyna að hjálpa. Hvað þá að gera slík mál að hópefli fyrir fullorðna. Samskiptafærni íslenskra barna reynist, í alþjóðlegum samanburði, ekkert sérstaklega mikil. Það mætti vera okkur öllum umhugsunarefni. Að mér læðist nefnilega sá grunur að samskiptafærni fullorðinna Íslendinga næði ekki á pall á Ólympíuleikunum. Það er ekki vegna þess að við séum verri en annað fólk, illviljaðri eða andstyggilega innrætt. Við höfum bara ekki ræktað styrkleika okkar nóg á þessu sviði. Við erum orðin býsna sannfærandi í reiðinni og líklega með svarta beltið í hneykslun en við erum enn amatörar í tillitssemi og hlýju. Nú, þegar við sitjum uppi með hvert annað í nokkra mánuði til viðbótar hið minnsta, án mikilla tækifæra til að komast burt, er upplagt að við reynum að víkka út hæfni okkar í þessum efnum. Ég hef trú á að okkur gæti tekist það ef við vöndum okkur. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Mest lesið Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna Clara Ganslandt skrifar Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Blaður 35 Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Nú hefst samræmt próf í stærðfræði Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sanngirni í Kópavogsmódelinu Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnarflokkarnir fylgja Landsvirkjun – gegn Þjórsárverum Svandís Svavarsdóttir,Álfheiður Ingadóttir skrifar Skoðun Skapandi framtíð – forvarnir og félagsstarf í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Upplýsingar um mataræði barna og unglinga á landsvísu eru of gamlar – það er óásættanlegt Birna Þórisdóttir,Sigurbjörg Bjarnadóttir,Inga Þórsdóttir skrifar Skoðun Hvaða orka? Birgir Sverrisson skrifar Skoðun Það skiptir máli hvernig gervigreind er notuð í kennslu Hjörvar Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Friðum Eyjafjörð Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Sóknaráætlanir landshlutanna – lykillinn að sterkara Íslandi Páll Snævar Brynjarsson,Sigríður Ó. Kristjánsdóttir,Sveinbjörg Rut Pétursdóttir,Albertína Friðbjörg Elíasdóttir,Bryndís Fiona Ford,Ingunn Jónsdóttir,Berglind Kristinsdóttir,Páll Björgvin Guðmundsson skrifar Skoðun Eflum samstöðuna á kvennaári – Stöndum vörð um mannréttindi Kristín Ástgeirsdóttir skrifar Sjá meira
Á Íslandi er rekið skólakerfi út frá hugsjóninni um að samfélagið sé sameign okkar allra og að í því sé tilveruréttur hvers okkar sá sami og allra annarra. Fyrir því eru ekki aðeins siðferðilegar ástæður heldur býr styrkur hvers samfélags í þeim mannauði sem menntun, fjölskyldulíf, vinna, vinátta, ást og önnur félagsleg samskipti leysa úr læðingi. Útskúfun, kúgun og einangrun er stærsta einstaka ógnin við vaxtarskilyrði samfélags ekkert síður en einstaklinga. Samskipti eru flókið mál. Það veit hver fjölskylda á landinu, hver vinnustaður, hver skóli og hver félagsskapur. Í skólastarfi eru samskipti sívakandi og krefjandi faglegt viðfangsefni. Sá tími er löngu liðinn að börn séu flokkuð í bekki eða jafnvel veitt skólavist háð þægð og meðfærileika. Tími kennarapriksins er líka liðinn. Skólinn er vettvangur allra barna, feiminna og frakkra; rólegra og fjörugra. Þau eiga öll sama rétt á að þroska styrkleika sína og finna tilgang með námi sínu. Í skóla, og utan hans, læra börn samskipti, gera mistök, reka sig á og læra af reynslunni ef allt er eðlilegt. Stundum eru mistökin dýrkeypt. Eineltis- og önnur útskúfunarmál eru líklega mest krefjandi verkefni heimilis og skóla. Þau geta orðið gríðarlega flókin, margþætt og snúin. Best tekst til þegar skólinn, heimilin og nemendur ganga saman til þess verks að bæta úr. Andstæðan við útskúfun og einelti er ekki að vera látinn í friði – heldur að fá að vera með, tilheyra. Þú getur skipt um vinnu, skilið við maka eða hætt í félagsskap sem þú kannt ekki lengur að meta. En samskiptavanda innan í skólum eða fjölskyldum þarf helst að laga á staðnum. Ekki aðeins þannig að hin neikvæðu samskipti séu stöðvuð heldur með því að byggja upp betri samskipti í stað hinna vondu. Það er erfitt verk og oft tímafrekt. Það er verk sem krefst elju og úthalds. Það er líka verk sem krefst samábyrgðar og samvinnu. Einn styrkur íslensks samfélags er að andúðin á útskúfun og einelti er, að heita má, almenn. Hún ristir líka dýpra en mörg önnur andúð. Sum urðu fyrir barðinu á einelti í uppvextinum og bera jafnvel örin ævilangt. Önnur lifa með sektarkenndinni yfir því að hafa beitt eða horft upp á einelti. Það er sársauki sem ekki síður ristir inn að beini. Andúðin á einelti í lífi þroskaðrar manneskju magnast upp í skilningseldi þeirra afleiðinga sem slík hegðun hefur. Andúð á einelti og útskúfun er nauðsynleg samfélagi sem tekur þá skyldu sína alvarlega að skapa rými fyrir allt fólk. En hún er ekki nóg. Það þarf líka virðingu, umhyggju, skilning, umburðarlyndi og þekkingu. Andúð og reiði eru vondir ráðgjafar og nærsýnir. Á samfélagsmiðlum má greina minnkaða þolinmæði í garð barna og ungmenna. Ef ungmenni gera dyraat, sprengja rakettu, eru með læti, sparka bolta í glugga eða keyra um á háværum vespum má nokkurn veginn ganga að því vísu að fullorðið fólk safnist saman í fésbókarhópa til að kvarta undan þeim og bölsótast yfir því hve illa börn séu alin upp nú til dags. Allt er þetta auðvitað gert undir háglansandi geislabaug þess sem gleymt hefur brekum eigin bernsku. Að einhverju leyti er þetta skiljanlegt. Lífið er krefjandi fyrir okkur öll um þessar stundir en það er ekki auðveldara fyrir börn. Heimsfaraldurinn, með tilheyrandi röskunum á eðlilegu lífi, erfiðleikum og aukinni fátækt leggst með miklum þunga á ungt fólk. Andleg heilsa ungmenna er í hættu og í einhverjum tilfellum líkamleg heilsa einnig. Dæmi eru um börn á Íslandi sem mæta svöng í skólann án þess að heimilið eigi fyrir mataráskrift í skólanum. Við þessar aðstæður verður að verja börnin og tryggja t.d. með öllum ráðum að ekkert barn þurfi að fara svangt heim úr skólanum. Oft erum við síðan blindust á raunir þeirra barna sem skaprauna okkur mest. Við, fullorðna fólkið, verðum að styðja við börn landsins í gegnum þá erfiðleika sem við okkur blasa. Við þurfum að hjálpast að. Velsæld allra barna er okkur sameiginlegt verkefni. Næstu vikur og mánuðir verða erfiðir og félagsleg vandamál kunna að aukast. Hegðun barna kann að versna. Við getum ekki mætt því með óþolinmæði, heift og gremju. Við verðum að mæta því með stuðningi og hlýju. Ein af áskorunum ungs fólks er að láta lífið ekki snúast um lækin. Að láta ekki stýrast af áliti og viðbrögðum annarra. Sú áskorun gildir um okkur öll – enda erum við flest enn á ungdómsskeiði í hinu stafræna samfélagslífi okkar. Ég verð sérstaklega að skora á fjölmiðla að vanda sig betur. Það gengur ekki að birtar séu fréttir þar sem ljót uppnefni eru höfð um börn í þeim tilgangi að skapa hneykslan á öðrum börnum. Það gengur heldur ekki að vettvangur sé skapaður þar sem rígfullorðið fólk heimtar harðar refsingar gegn börnum í málum sem það hefur litla eða enga þekkingu á. Og það gengur alls ekki að fjölmiðlar séu með ótímabærar og órökstuddar getgátur um andlát barna. Við bara gerum ekki svona! Við bætum ekki þjáningu ofan í þjáningu. Gapastokkar vefmiðlanna eiga ekki að fást í barnastærðum. Aðeins að vandlega athuguðu máli má líf barna, áskoranir eða erfiðleikar verða fréttamatur. Eins er varhugavert, svo ekki sé tekið dýpra í árinni, að ætla að stjaksetja sveitarfélög, hverfi eða einstaka skóla í samskipta- eða eineltismálum – og meiri líkur en minni að þar sé höggvið í þá sem í einlægni eru að reyna að hjálpa. Hvað þá að gera slík mál að hópefli fyrir fullorðna. Samskiptafærni íslenskra barna reynist, í alþjóðlegum samanburði, ekkert sérstaklega mikil. Það mætti vera okkur öllum umhugsunarefni. Að mér læðist nefnilega sá grunur að samskiptafærni fullorðinna Íslendinga næði ekki á pall á Ólympíuleikunum. Það er ekki vegna þess að við séum verri en annað fólk, illviljaðri eða andstyggilega innrætt. Við höfum bara ekki ræktað styrkleika okkar nóg á þessu sviði. Við erum orðin býsna sannfærandi í reiðinni og líklega með svarta beltið í hneykslun en við erum enn amatörar í tillitssemi og hlýju. Nú, þegar við sitjum uppi með hvert annað í nokkra mánuði til viðbótar hið minnsta, án mikilla tækifæra til að komast burt, er upplagt að við reynum að víkka út hæfni okkar í þessum efnum. Ég hef trú á að okkur gæti tekist það ef við vöndum okkur. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun
Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun
Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Ríkisstjórnarflokkarnir fylgja Landsvirkjun – gegn Þjórsárverum Svandís Svavarsdóttir,Álfheiður Ingadóttir skrifar
Skoðun Upplýsingar um mataræði barna og unglinga á landsvísu eru of gamlar – það er óásættanlegt Birna Þórisdóttir,Sigurbjörg Bjarnadóttir,Inga Þórsdóttir skrifar
Skoðun Sóknaráætlanir landshlutanna – lykillinn að sterkara Íslandi Páll Snævar Brynjarsson,Sigríður Ó. Kristjánsdóttir,Sveinbjörg Rut Pétursdóttir,Albertína Friðbjörg Elíasdóttir,Bryndís Fiona Ford,Ingunn Jónsdóttir,Berglind Kristinsdóttir,Páll Björgvin Guðmundsson skrifar
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun
Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun
Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun